Klauzula sumienia to możliwość odmowy wykonania świadczeń przez pracownika ochrony zdrowia ze względu na swoje przekonania. Najczęściej jest ona stosowana w przypadkach takich świadczeń jak:
- udział w aborcji/eutanazji,
- selekcja eugeniczna/eksperymenty biomedyczne,
- przetaczanie krwi,
- przepisywanie środków antykoncepcyjnych, wczesnoporonnych czy odurzających.
Z analizy przeprowadzonych badań w zakresie korzystania w praktyce z klauzuli sumienia w naszym kraju wynika, iż jest ona bardzo rzadko stosowana – 84% ankietowanych medyków nigdy nie zastosowało klauzuli sumienia w swojej pracy.
Tzw. sprzeciw sumienia jest w Polsce regulowany następującymi przepisami prawnymi:
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku (art. 30, 53 i 31 mówią o prawie do wolności każdego obywatela),
2. art. 39 Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty z 5 grudnia 1996 roku (dotyczy możliwości powstrzymania się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z sumieniem lekarza),
3. Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej (UZPiP) z 15 lipca 2011 roku (zawiera treści dotyczące możliwości odmowy wykonania świadczenia przez pielęgniarkę i położną w określonych przypadkach),
4. Kodeks etyki zawodowej pielęgniarki i położnej RP (KEZPiP) z 2003 (roz. II pkt. 6 opisuje prawo do odmowy uczestnictwa w zabiegach i eksperymentach biomedycznych, które są sprzeczne z uznawanymi przez nie normami etycznymi),
3. art. 9 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 19 stycznia 1993 roku (dotyczy prawa do wolności myśli, sumienia i wyznania),
4. art. 10 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej z 1 grudnia 2009 roku (opisuje prawo do odmowy działania sprzecznego z własnym sumieniem).
Koncentrując swoją uwagę na pielęgniarkach i położonych, odnoście powoływania się na klauzulę sumienia w ich pracy zawodowej, należy zaznaczyć, że:
Są one zobowiązane do udzielenia pomocy w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować stan nagłego zagrożenia zdrowia pacjenta - zgodnie z posiadaną przez nie wiedzą i kwalifikacjami.
Mogą odmówić wykonania zlecenia lekarskiego lub innego świadczenia zdrowotnego niezgodnego z ich sumieniem lub z zakresem posiadanych kwalifikacji (są jednak zobowiązane do podania przyczyny odmowy na piśmie przełożonemu lub osobie zlecającej).
Mają obowiązek niezwłocznego uprzedzenia pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego o swojej odmowie, a także wskazania realnych możliwości uzyskania tego świadczenia u innej pielęgniarki, położnej lub w podmiocie leczniczym (fakt ten powinny odnotować w dokumentacji medycznej).
Możliwość korzystania z wyżej wymienionego prawa pozwala bez wątpienia uniknąć konieczności ciągłego podejmowania problematycznych decyzji, eliminuje stres, a może przede wszystkim daje możliwość pracownikom ochrony zdrowia na postępowanie zgodne z
ich przekonaniami, przy jednoczesnym stosowaniu się do zasad prawa stanowionego. Bez wątpienia jednak każdy przypadek medyczny należy rozpatrywać indywidualnie, a decydując się na postępowanie zgodne z własnym sumieniem, należy mieć również na uwadze wolność drugiego człowieka do decydowania o sobie i swoim życiu. Do tej pory nie zostały opracowane jednoznaczne procedury prawne i organizacyjne w tym zakresie.
Autor:
mgr piel. Magda Benauer
Powered by Froala Editor